Het
confucianisme is geen godsdienst, maar eerder een
levenshouding en
een filosofie. Er zijn
geen kerken of priesters, wel tempels voor
ceremonies. Voor deze filosofie legde Confucius de basis. Zijn
leerlingen en volgelingen werkten deze later uit. Respect voor
ouders en ouderen, en hard werken binnen je huidige positie zijn
belangrijk. Het respecteren van de hiërarchische verhoudingen van
het gezin, de maatschappij en de overheid maken dat een mens zich er
bewust van is dat hij deel uitmaakt van een groter geheel. Hoe
groter dit
besef, hoe meer de mens zich
ziet als een deel van de
oneindigheid.
Confucius
en zijn opvolger Meng-zi (Mencius; 371-288 voor Christus) legden de
nadruk op humaan bestuur boven gezagshandhaving door
geweld. Zij
legden de grondslag van de nog altijd bestaande Chinese traditie dat
de heersers zich ten aanzien van het volk, dat aan hun zorgen is
toevertrouwd, moeten gedragen als ’vader en moeder’. Hun
argument was
’Doe anderen niet aan, wat ge zelf niet wenst te
ondergaan’.
Een
stelregel was dat het vermogen van de mens onbeperkt is en dat men
promotie moet maken op grond van bekwaamheid en niet op basis van
afkomst. Alle loopbanen staan dus open voor
alle
talenten. Men ging
ambtenaren benoemen op basis van vergelijkende examens, of
’confuciaanse examens’, een Chinese eigenheid die de Chinese
turbulenties veel eeuwen overleefde. Deze examens duurden negen
dagen en werden om de drie jaren ingericht.
Volgens
Confucius’ theorie ontleende de heerser zijn
macht aan ’Het
Hemels Mandaat’. Hij verloor dit als hij zich schuldig
maakte aan
onkoninklijk gedrag. Dan waren een opstand tegen een slechte vorst
of het omverwerpen van een corrupte dynastie gerechtvaardigd.
Sleutelwoord
van het confucianisme is ’jen’, dat zowel liefde, goedheid als
menselijkheid betekent. Vaste waarden waren deugden als piëteit
(shu), trouw
(chung),
betrouwbaarheid
en
respect
voor de ouders (vooral de
vader). Wie al deze waarden in zich verenigt mag zich een chün-tzu
noemen,
een perfecte gentleman.
Morele
beginselen waren, eerder dan
godsgeboden, middelen om de openbare
orde te bewaren. Confucius legt bijvoorbeeld de nadruk op rituelen
en ceremoniën, maar die waren alleen bedoeld om de gewone
beleefdheid in de samenleving te handhaven.
Ongeveer
in dezelfde tijd als in India het boeddhisme
ontstaat, vormt China de bakermat voor het taoïsme.
De leer wordt toegeschreven aan de legendarische figuur Lao Tse
(afbeelding). Het belangrijkste geschrift waarin zij wordt beschreven is
de Tao-Teh-Tjing. Het 'tao' is het oerbeginsel
van het universum en ligt ten grondslag
aan alles in de fysieke en geestelijke wereld.
De
overlevering vertelt dat rond het jaar 500 de legendarische monnik
Bodhidharma (afbeelding) naar China trekt.
Hij brengt de meditatieve kern van
het Mahayana-boeddhisme naar dit land en daar komt het in contact met
het Chinese taoïsme. De vrucht van deze
ontmoeting wordt later Ch'an genoemd en Bodhidharma de
eerste Zen-patriarch. In de naam ligt de kern van de leer verankerd:
meditatie is in het Sanskriet 'dhyana' en
dit verbastert in het Chinees tot 'Ch'an'. Later zal het in het Japans
tot 'Zen' worden. In het feit dat we vanaf Bodhidharma namen
kennen van opeenvolgende Zen-patriarchen zien we al een typisch
Chinese invloed. De voorouderverering staat
namelijk in hoog aanzien in China en weerspiegelt zich dan ook in
de verering van de opeenvolgende zenmeesters die de leer van eeuw
tot eeuw hebben doorgegeven. Dit staat haaks op de Indische
gewoonte om personen totaal ondergeschikt te maken aan de leer waardoor
we slechts heel weinig namen uit de oude hindoeïstische
en boeddhistische traditie kennen om
van jaartallen nog maar te zwijgen.
